به بهانه برگزاری بیست و هفتمین نمایشگاه صنعت ساختمان اصفهان 1403، باران مدرس در شماره 17 مهرماه روزنامه دنیای اقتصاد به بررسی انقلاب مدرنیته در صنعت ساخت و ساز پرداخته است.
با ظهور انقلاب صنعتی و ورود آهن و فولاد به ساخت‌وسازها، شکل و حجم ساختمان‌ها تغییر کرد و به مورداستفاده هم‌زمان فولاد و بتن باعث شد وزن سازه‌ها و ساختمان افزایش یابد. اگرچه ازنظر استحکام و پایداری این شیوه ساخت خوب بود اما افزایش وزن ساختمان را به همراه داشت که هزینه‌های اضافی و پرمصرف برای ساخت، همچنین تحمل فونداسیون و خاک زیر پی ساختمان که در مواقعی به ریزش و نشست منجر می‌شد را به دنبال داشت. در سالیان اخیر مهندسین با شیوههای نوین به سمت سبک‌سازی ساختمان‌ها پیش رفتند تا از این طریق از قیمت تمام‌شده ساخت‌وساز هم کاسته شده و درعین‌حال از خسارات مالی و جانی در مواجهه با بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله در مناطقی که در معرض این خطرات هستند پیشگیری شود. با توجه به افزایش ساخت‌وساز در روش‌های مدرن و کاهش هزینه‌ها به نظر می‌رسد استفاده از روش‌های صنعتی و مدرن و مصالح ساختمانی جدید برای ساختمان‌های نهضت ملی مسکن نه‌تنها سرعت اجرا را بالا می‌برد که برون داد آن ساختمان‌هایی ارزان‌تر و باکیفیت‌تر خواهد بود.
٭٭٭٭ از مدرنیته تا مدرن سازی با پیشرفت صنعت ساختمان‌سازی دیگر نمی‌توان از آجرها و خشت‌ها برای ساخت آپارتمان‌های چندطبقه استفاده کرد. استانداردهای مصالح ساختمانی در طول این سال‌ها تغییر کرده‌اند و امروزه مصالح سبک مانند بتن‌ها و بلوک هپلکس جایگزین بلوک‌ها و آجرهای سنگین در ساخت سازه‌های مدرن شده‌اند. استفاده از این مصالح علاوه بر کاهش هزینه‌ها و همچنین جلوگیری از آلودگی‌های محیط‌زیستی در افزایش ایمنی ساختمان در هنگام حوادث طبیعی مانند سیل و زلزله موثر هستند. سبک‌سازی ساختمان با مقاوم‌سازی در برابر زلزله نیز معادل بوده که گویای اهمیت و هدف اصلی آن نیز هست. شاید تا چند سال پیش وزن نهایی سازه به‌اندازه طراحی نما و نقشه‌کشی ساختمان برای مهندسان اهمیت نداشت اما امروزه سبک‌سازی ساختمان از دغدغه‌های اصلی کشورهای زلزله‌خیزی مانند ایران است که توجه خاص سازنده‌ها را به خود جلب کرده است. در کنار ایجاد مقاومت، سبک‌سازی ساختمان به دلیل کاهش هزینه‌ها و صرفه‌جویی در مصرف انرژی و همچنین کاهش آسیب به زیست‌بوم، در کنار مسائل فنی دیگر مانند نما و طراحی ساختمان دارای اهمیت است. درحالی‌که الفبای ساخت‌وساز در دنیای معماران و مهندسان سازه و عمران در حال تغییرات شگرفی است و بر استفاده از مصالح جدید و تغییر شیوه ساخت کالبد ساختمان تاکید می‌شود اما در ایران از شیوههای دیگر به‌عنوان مدرنیته در ساخت‌وساز استقبال شده است. امروزه در عمل استفاده از طراحی‌ها و نماهای غربی و غیربومی و طراحی داخلی با سبک‌های ژاپنی و اروپایی به‌عنوان ساخت‌وساز مدرن در نظر گرفته‌شده که با استقبال زیادی هم مواجه شده است.
٭٭٭انواع روش‌های سبک‌سازی ساختمان
سبک‌سازی ساختمان را می‌توان به دو روش کلی انجام داد در هر دو روش ابتدا ضریب وزن سازه توسط یک کارشناس فنی محاسبه و سپس بر اساس ضوابط و استانداردهای موجود این ضریب تا حد ممکن کاهش پیدا می‌کند. در روش اول با استفاده از تغییر هندسه ساختمان یا کاهش بار گرانشی و ثقلی و یا طراحی پلانی با حداقل تعداد ستون‌ها و کمترین مقدار مصالح، وزن نهایی سازه کاهش پیدا می‌کند. در روش دوم که بیشتر مورد استقبال مهندسان و فعالان صنعت ساختمان‌سازی قرارگرفته است در همه‌ی مراحل ساخت‌وساز از اسکلت تا دیوار و حتی نمای ساختمان، از مصالح ساختمانی جدید استفاده می‌شود.
مصالح ساختمانی نوین درواقع همان مواد قدیمی هستند که دستخوش تغییرات شده و مواد تشکیل‌دهنده، ظاهر و کاربرد آن‌ها را متفاوت کرده است. طراحی و ساخت سازه‌ها متناسب با نیاز‌های امروزی بشر صورت می‌گیرد، طبیعی است که مصالحی هم که برای ساخت آن‌ها استفاده می‌شود نوین‌تر و باکیفیت‌تر از گذشته باشد. هرچند اصفهان قطب تولید و فروش مصالح ساختمانی است اما تحقیقات میدانی نشان می‌دهد که نام و نشان چندانی از مصالح ساختمانی مدرن در بازار شهر وجود نداشته و آنچه هست در عایق‌ها و چسب‌ها خلاصه می‌شود. درنهایت می‌توان مواردی را در شرکت‌های فناور اصفهانی و باقیمت‌های درشت یافت که نشان می‌دهد این مصالح هنوز به مرحله تولید انبوه و صنعتی سازی نرسیده است.
طبق آمار مرکز آمار ایران در سال ۹۲ پنجاه‌وهفت درصد پروانه‌های ساخت اخذشده بتن‌آرمه، 25 درصد فولاد و باقی آجر، بلوک و … بوده است. همین مسئله نشان‌دهنده استفاده بسیار کم از روش‌های نوین ساخت‌وساز در ایران و عدم اعتماد معماران و سازندگان به این شیوه ساخت‌وساز است.
با این‌وجود در ایران، از سال 1386 مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی دبیرخانه فناوری‌های نوین ساختمانی را ایجاد کرده است.وظیفه این قسمت بررسی طرح‌های مختلف و انطباق آن با مقررات ملی ساختمان است. مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی این روش‌های نوین را بر اساس معیارهای مختلفی ارزیابی می‌کند.
٭٭٭٭مدرن سازی در شهرهای تاریخی
اصفهان با دارا بودن میراث تاریخی و فرهنگی گسترده، یکی از شهرهای برجسته ایران است. درحالی‌که این شهر تاریخی با آثار باستانی خود معروف است، نیاز به توسعه و پیشرفت معاصر نیز احساس می‌شود. بدون شک طراحی مدرن در چنین محیط‌هایی نیازمند توجه ویژه‌ای است. ساخت‌وساز مدرن در اصفهان چالش‌برانگیز است، اما با توجه ویژه به معماری و فرهنگ محلی، می‌توان ترکیبی زیبا و کارآمد ایجاد کرد. طراحی با دقت و توجه به جزئیات می‌تواند به حفظ میراث تاریخی کمک کرده و همچنین پاسخی به نیاز‌های معاصر هم باشد.
در شهرهای تاریخی مانند اصفهان، طراحی نباید با معماری تاریخی شهر در تضاد باشد. باوجودی که سازه‌های مدرن باید با محیط تاریخی هماهنگ باشد، اما همچنین باید به نیاز‌های معاصر مانند کارایی انرژی، استفاده از مواد مدرن و غیره پاسخ دهد.طراحی در شهرهای تاریخی باید ترکیبی از فرهنگ محلی و تکنولوژی‌های جدید باشد. بدین ترتیب اصفهان، با داشتن آثار باستانی و تاریخی متعدد، یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و تاریخی ایران است. طراحی معماری مدرن در چنین محیطی باید با دقت انجام شود تا نه‌تنها با معماری تاریخی شهر تضاد نداشته باشد، بلکه به آن اضافه شود و زیبایی آن را افزایش دهد.
پژوهش "مؤلفه‌های شاخص کالبدی معماری بومی شهر اصفهان در طراحی مسکن جدید" به قلم افشین رئیسی دهکردی و همکاران نشان می‌دهد که اقلیم، بوم و فضا در معماری ایران و به‌خصوص اصفهان از اهمیت زیادی برخوردار بوده که در معماری معاصر به فراموشی سپرده‌شده است. نتیجه آن می‌تواند بروز مشکلات فراوان سلامت روحی و جسمی و مصرف بالای انرژی در ساختمان باشد. نمایشگاه صنعت ساختمان اصفهان، که هر ساله به عنوان یکی از مهم‌ترین رویدادهای صنعت ساختمان در کشور شناخته می‌شود، امسال با حضور 123 شرکت‌کننده و در فضایی به مساحت ۱۵۰۰۰ متر مربع برگزار می‌شود. این نمایشگاه، از ۱۸ تا ۲۱ مهرماه ۱۴۰۳ در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی اصفهان، پذیرای فعالان صنعت ساختمان از سراسر کشور و حتی کشورهای دیگر خواهد بود.
٭٭٭الفبای مدرنیته در ساخت‌وساز
ساختمان‌سازی مدرن هنر طراحی و ساخت ساختمان‌ها با توجه به استراتژی‌ها، تکنیک‌ها و تکنولوژی مدرن فعلی است. این انقلاب عظیم توانسته شیوه‌ی طراحی، ساخت و نگهداری ساختمان‌ها را متحول کند. ساختمان‌سازی مدرن از طریق استفاده از مواد جدید، تکنیک‌های نوآورانه و سامانه‌های مکانیکی پیشرفته تاکید بر پایداری، کارایی و ایمنی دارد که به کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت بهره‌وری و کاهش اثرات زیست‌محیطی نیز کمک می‌کند. درواقع ساختمان‌سازی مدرن به استفاده از استراتژی‌ها و فناوری‌های روز برای دستیابی به طرح‌های ساختمانی کارآمد و پایدار اشاره دارد. از مواد مختلف و ایمنی استفاده می‌کند و به معماران در هنگام ساخت سازه‌ها گزینه‌های بیشتری را ارائه می‌دهد. آشنایی با اصول ساختمان‌سازی مدرن به طراحان اجازه می‌دهد که با استفاده از منابع کمتر و هزینه‌ی پایین‌تری نسبت به روش‌های معمولی، پروژه‌ها را اجرا کنند. بنابراین نه‌تنها کارایی افزایش می‌یابد، بلکه هزینه‌های اضافه و آلودگی محیط‌زیستی را نیز کاهش می‌دهد.
شیوههای ساختمان‌سازی مدرن تاکید زیادی بر ایمنی کارگران و اطرافیان دارد. آن‌ها مقررات سخت‌گیرانه و همچنین تجهیزات به‌روز مانند لباس‌های محافظ و تجهیزات ایمنی را برای کاهش خطرات احتمالی در اختیار افراد قرار می‌دهند.فرآیندهای ساختمان‌سازی مدرن از مواد پیشرفته و طرح‌های سازه‌ای برای تولید سازه‌های انعطاف‌پذیرتر با افزایش ایمنی و طول عمر استفاده می‌کنند.اصول ساختمان‌سازی مدرن کارآمدتر شده‌اند و منجر به کاهش هزینه‌های کلی می‌شوند. علاوه بر این، فناوری‌های ساخت‌وساز جدیدتر زمان‌بندی پروژه را بهبود می‌بخشد و تمام مراحل را قابل پیش‌بینی می‌کند، بنابراین مدیریت بودجه آسان‌تر خواهد شد. همچنین هزینه‌ها با کاهش تعداد نیروها نیز کمتر خواهد شد.انواع مواد و روش‌های مدرن در دسترس هستند که پایداری ساختمان را بیشتر می‌کنند. استفاده از منابع انرژی تجدید پذیر، محصولات کارآمدتر در حوزه‌ی انرژی و روش‌های کاهش ضایعات همگی منجر به حفاظت بیشتر از محیط‌زیست می‌شود. طراحی و ساخت بنا به کمک کامپیوتر دقت نقشه‌های ساخت‌وساز را بهبود بخشیده است. بااین‌وجود ضروری است که اصول مدرن سازی با مناطق و شهرهای مختلف ایران همسا‌ن و بومی‌سازی شده و از مصالح جدیدی که با محیط و طرح‌های آن منطقه سازگاری بیشتری دارد، استفاده شود. به‌عنوان‌مثال در شرایط فعلی در منطقه‌ای تاریخی و میراثی مانند اصفهان که با خشک‌سالی، آلودگی هوا و گردوغبار و بادهای خشک دست‌وپنجه نرم می‌کند، استفاده از آجرگل بهی و کاشی و یا رنگ‌ها و مصالح خاص در نمای ساختمان نمی‌تواند بیانگر معماری اسلامی و یا اصفهانی باشد. وقتی‌که کالبد ساختمان‌های شهر از آهن و بتن و سایر مصالح سنتی و سنگین که گرمای هوا را در خود محبوس کرده و با محیط‌زیست نیمه ویران اصفهان سازگاری ندارد، پرشده، نمای آجری نمی‌تواند نمایانگر تلفیق معماری سنتی و مدرن باشد. در حقیقت تلفیق معماری سنتی و مدرن بر نوع طراحی آزاد با تمرکز بر محیط اطراف تاکید دارد. طراحی در این سبک معماری با نگاهی به گذشته و فرهنگ، تاریخ، اقلیم موجود و با استفاده از مصالح مناسب و موجود انجام می‌شود.